Gdy swędzi młoda skóra – zdrowa i z AZS

Świąd, czyli swędzenie, jest często niezbyt poważnie traktowany przez opiekunów małych dzieci. Tymczasem to właśnie świąd jest w największym stopniu odpowiedzialny za pogorszenie jakości życia dzieci z atopowym zapaleniem skóry. Także u zdrowego maluszka swędzenie może być bardzo nieprzyjemne, tym bardziej, gdy młody człowiek jeszcze niezbyt umie się podrapać. Jak przeciwdziałać świądowi u małych dzieci?

SWĘDZENIE – PRZYCZYNY I MECHANIZM

Naukowcy są zgodni: swędzenie przydaje się nam w życiu od pokoleń. Sygnalizuje niebezpieczeństwo, np. związane z kontaktem z toksynami, a drapanie swędzącego miejsca to jedna z najskuteczniejszych metod pozbycia się atakujących skórę drobnoustrojów czy stawonogów.

Pożądane i prawidłowe swędzenie ogranicza się do miejsca narażonego na kontakt z niebezpiecznym bodźcem. Bodziec ten sprawia, że komórki naskórka – keratynocyty, oraz komórki odpornościowe w skórze wydzielają histaminę i szereg cytokin, m.in. TSLP. Cytokiny to substancje pełniące ważną rolę w naszej odporności: inicjują i regulują reakcję zapalną, oraz kierują limfocyty w miejsce zakażenia. Histamina pobudza pewne receptory nerwowe, cytokiny – inne – do podania do rdzenia kręgowego sygnału „swędzi!”

Swędzenie wywołuje w mózgu pobudzenie bardzo wielu obszarów, odpowiadających nie tylko za odczuwanie bodźców, ale też emocje i ruch. Dlatego chęć podrapania swędzącego miejsca jest tak przemożna.

Drapanie z kolei pobudza nasz układ nagrody i wiąże się z wyzwoleniem dużej ilości dopaminy. Dlatego od drapania można się nawet uzależnić. Pobudzone zostają też obszary mózgu związane z ruchem i motywacją do działania. Jednocześnie mózg wysyła w kierunku swędzącego miejsca sygnał „już w porządku”, hamujący przykre swędzenie.

Związek swędzenia i drapania z aktywnością mózgu jest tak szeroki, że wymaga osobnego wpisu, wróćmy zatem do skóry.

BŁĘDNE KOŁO DRAPANIA-SWĘDZENIA W ATOPOWYM ZAPALENIU SKÓRY

Wiele chorób jest przyczyną złego, patologicznego świądu. Gdy swędzi cały czas, lub gdy swędzi cała skóra. U dzieci najczęściej wynika on z atopowego zapalenia skóry. Źródłem swędzenia w AZS jest stan zapalny wywołany przez niewłaściwą reakcję immunologiczną organizmu. W trakcie zapalenia w skórze pojawia się za dużo cytokin, w szczególności interleukiny 31, odpowiedzialnej za wzmożone bodźce świądowe.

Skutkiem tego chore dziecko drapie się, co przynosi mu ulgę, ale tylko na chwilę. Drapanie u chorego na AZS wywołuje skutki w skórze i mózgu, odmienne niż u osób zdrowych: Zdrapując naskórek uwalniamy się od nadmiaru cytokin zawartych w jego komórkach, ale jednocześnie eksponujemy głębsze warstwy na działanie tychże cytokin, alergenów i mikrobów.

Ponadto swędzenie u osób przewlekle chorych wiąże się z pobudzeniem jąder podstawnych – części mózgu, której nie aktywuje „zdrowe” swędzenie. Pobudzenie jąder podstawnych oznacza jeszcze silniejszy popęd drapania, niż odczuwany przez osobę zdrową. Oba te mechanizmy prowadzą do powstawania błędnego koła swędzenia-drapania. Im bardziej drapiemy, tym bardziej swędzi.

JAK SIĘ NIE DAĆ ŚWIĄDOWI

Uczucie swędzenia jest silniejsze, jeśli skóra jest wysuszona. Dlatego podstawą dbania o skórę jest jej odpowiednie nawilżenie. W AZS jest to szczególnie ważne, dlatego osoby z atopią stosują emolienty, które nawilżają skórę i spowalniają ucieczkę wody z naskórka. Składniki takie pełnią również funkcję barierową, osłaniając skórę przed alergenami i czynnikami drażniącymi.

Ponieważ świąd towarzyszy stanom zapalnym, zmniejszenie stanu zapalnego powinno też zmniejszyć świąd. Jako miejscowy środek przeciwzapalny skuteczny okazuje się pantenol w stężeniu 5%.

W leczeniu chronicznego świądu stosowane są też miejscowo leki z grupy glikokortykosteroidów (GKS). Rzadziej stosuje się przeciwhistaminowe leki doustne, ze względu na to, że histamina jest tylko jedną z substancji biorących udział w wywoływaniu swędzenia i taka terapia często bywa nieskuteczna.

KOSMETYK NA SWĘDZENIE?

Jak najbardziej. Dobry kosmetyk może złagodzić swędzenie poprzez odpowiednie nawilżenie skóry, uzupełnienie bariery lipidowej chroniącej ją przed czynnikami drażniącymi oraz działając przeciwzapalnie.

Co istotne, także w kosmetykach nie brakuje substancji drażniących czy alergizujących. Zastosowanie preparatu z takim składnikiem byłoby dolewaniem oliwy do ognia. Dlatego warto sprawdzić, czy produkt, który chcesz zastosować, nie zawiera jednej z nich. Drażnić mogą np. benzoesan benzylu czy alkohol benzylowy.

Pamiętaj, że długo utrzymujący się, rozległy świąd to oznaka choroby. W takim przypadku doraźne wspomożenie się kosmetykiem nie zastąpi opieki lekarza.

ŹRÓDŁA

• Djurović MR, Janković J, Ćirković A, et al. Quality of life in infants with atopic dermatitis and their families. Postepy Dermatol Alergol. 2020;37(1):66-72. doi:10.5114/ada.2020.93385
• Simon D, Nobbe S, Nägeli M, et al. Short- and long-term effects of two emollients on itching and skin restoration in xerotic eczema. Dermatol Ther. 2018;31(6):e12692. doi:10.1111/dth.12692
• van Zuuren EJ, Fedorowicz Z, Christensen R, Lavrijsen A, Arents BWM. Emollients and moisturisers for eczema. Cochrane Database Syst Rev. 2017;2(2):CD012119. Published 2017 Feb 6. doi:10.1002/14651858.CD012119.pub2
• Bautista DM, Wilson SR, Hoon MA. Why we scratch an itch: the molecules, cells and circuits of itch. Nat Neurosci. 2014;17(2):175-182. doi:10.1038/nn.3619
• Imai Y. Interleukin-33 in atopic dermatitis. J Dermatol Sci. 2019;96(1):2-7. doi:10.1016/j.jdermsci.2019.08.006
• Ulzii D, Kido-Nakahara M, Nakahara T, et al. Scratching Counteracts IL-13 Signaling by Upregulating the Decoy Receptor IL-13Rα2 in Keratinocytes. Int J Mol Sci. 2019;20(13):3324. Published 2019 Jul 6. doi:10.3390/ijms20133324
• Bautista DM, Wilson SR, Hoon MA. Why we scratch an itch: the molecules, cells and circuits of itch. Nat Neurosci. 2014;17(2):175-182. doi:10.1038/nn.3619
• Mochizuki H, Kakigi R. Itch and brain. J Dermatol. 2015;42(8):761-767. doi:10.1111/1346-8138.12956
• Sanders KM, Fast K, Yosipovitch G. Why we scratch: Function and dysfunction. Exp Dermatol. 2019;28(12):1482-1484. doi:10.1111/exd.13977
• Biro, K., ThaÇi, D., Ochsendorf, F.R., Kaufmann, R. and Boehncke, W.‐H. (2003), Efficacy of dexpanthenol in skin protection against irritation: a double‐blind, placebo‐controlled study. Contact Dermatitis, 49: 80-84. doi:10.1111/j.0105-1873.2003.00184.x